Konstytucja 3 maja – druga na świecie, pierwsza w Europie
W dniu 3 maja 1791 roku polski Sejm uchwalił Ustawę rządową regulującą ustrój w Polsce. Wydarzenie to jest uznawane za bardzo ważne w skali i kraju, ale i całego świata. Bo była to pierwsza w Europie, a druga na świecie (po amerykańskiej z 1787 roku) nowoczesna ustawa zasadnicza, punkt po punkcie regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako monarchii konstytucyjnej o ściśle określonej strukturze władz państwowych.
Konstytucja 3 maja obowiązywała niewiele dłużej niż rok. Jej kres położyły władze rosyjskie z pomocą konfederacji targowickiej. Tak silny sprzeciw państw ościennych wobec polskiej Konstytucji 3 maja wynikał z obawy, że jej nowoczesne rozwiązania w zakresie uprawnień zwłaszcza chłopów i mieszczan zainspirują inne społeczeństwa i wywołają powstania podobne do trwającej wówczas (od 1789 roku) Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
Postanowienia Konstytucji 3 maja
Konstytucja ograniczyła uprawnienia szlachty, m.in. znosząc liberum veto (służące do zrywania Sejmu i uniemożliwiające reformy) oraz odbierając prawo głosu tak zwanej gołocie (czyli szlachcie z tytułem, ale bez majątku, skłonnej do sprzedawania swych głosów na Sejmie możnowładcom realizującym swe prywatne interesy, a nie interesy kraju). Objęła też ochroną chłopów pańszczyźnianych, wcześniej całkowicie zależnych od szlachty. W ten sposób Rzeczpospolita miała wkroczyć na drogę tworzenia społeczeństwa i państwa w nowoczesnym rozumieniu.
Najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja to:
- Zniesienie liberum veto.
- Wprowadzenie trójpodziału władzy.
- Uznanie chłopów za część narodu.
- Ograniczenie roli Senatu.
- Zniesienie wolnej elekcji.
- Wprowadzenie dziedziczności tronu.
- Ograniczenie odrębności Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego.
- Zagwarantowanie tolerancji religijnej.
